वर्षान्त समीक्षा-२०२४: पर्यटन मन्त्रालय

भारतमा २०२३ मा १८.८९ मिलियन अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटक आगमन

नयाँ दिल्ली: वर्ष २०२४ को दौरान पर्यटन मन्त्रालयका प्रमुख पहल र उपलब्धिहरू यस प्रकार रहेका छन्:

पूर्वाधारको विकास

पर्यटन मन्त्रालयले स्वदेश दर्शन योजनाअन्तर्गत ५ ,२८७.९० करोड रुपियाँका कुल ७६ परियोजनाहरूलाई स्वीकृति दिएकोमा ७५  परियोजना पूरा भइसकेका छन्।

• फ्लोटिङ हट्स र इको रूम, उत्तराखण्ड
  स्वदेश दर्शन योजनालाई नयाँ रूप दिँदै स्वदेश दर्शन २.० (एसडी २.०) नाम राखिएको छ। यसको उद्देश्य पर्यटक र गन्तव्य-केन्द्रित दृष्टिकोणको साथ स्थायी र जिम्मेवार गन्तव्यहरूको विकास गर्नु हो। एसडी २.० अन्तर्गत ७९३.२० करोड रुपियाँका ३४ परियोजनाहरूलाई स्वीकृति दिइएको छ।
• प्रशाद योजना
  प्रशाद योजनाअन्तर्गत १,६४६.९९ करोड रुपियाँका कुल ४८ परियोजनाहरू स्वीकृत गरिएका छन्, जसमध्ये २३ परियोजना पूरा भएका छन्।
• कुसुम सरोवर, गोवर्धन, उत्तर प्रदेशमा रोशनी परियोजना
  केन्द्रीय एजेन्सी सहयोग योजनाअन्तर्गत ९३७.५ ६ करोड रुपियाँका कुल ६५  परियोजनाहरूलाई स्वीकृति दिइएको छ, जसमध्ये ३८ परियोजनाहरू पूरा भइसकेका छन्।

  

एसडी २.० को चुनौती आधारित गन्तव्य विकास योजना

पर्यटक अनुभव सुधार गर्न, मन्त्रालयले चार विषयगत श्रेणीहरूमा प्रस्ताव आमन्त्रित गरेको छ:

आध्यात्मिक पर्यटन

संस्कृति र सम्पदा

जीवन्त ग्राम कार्यक्रम

इकोटुरिज्म र अमृत धरोहर स्थलहरू

विकासका लागि ४२ स्थलकै छनोट गरिएको छ।

प्रचार र बजारीकरण

• भारत पर्व २०२४
  २३-३१ जनवरी, २०२४ को गणतन्त्र दिवस समारोहको भागको रूपमा दिल्लीको लाल किला मैदानमा "भारत पर्व" कार्यक्रम आयोजित गरिएको थियो। यसले भारतका विविध पर्यटक आकर्षणहरू प्रस्तुत गर्नका लागि राज्यहरू/केन्द्रशासित प्रदेशहरूको मण्डपहरू राखिएको थियो।
• देखो अपना देश पीपल्स च्वाइस २०२४
  पाँच श्रेणीअन्तर्गत सबैभन्दा लोकप्रिय पर्यटक आकर्षणहरूको पहिचान गर्न राष्ट्रव्यापी सर्वेक्षण सञ्चालन गरिएको छ।
• देखो अपना देश स्कूल प्रतियोगिता
  पर्यटन मन्त्रालयले शिक्षा मन्त्रालयसँग सहकार्य गरी केन्द्रीय विद्यालय र नवोदय विद्यालयका लागि प्रतियोगिता आयोजना गरेको छ।
• चलो इण्डिया ग्लोबल डायस्पोरा अभियान
  यो अभियान भारतीय प्रवासीहरूलाई अतुल्य भारतका राजदूत बनाउन शुरु गरिएको हो। अभियानअन्तर्गत विदेशी पर्यटकहरूको लागि १ लाख निःशुल्क ई-भिसाको घोषणा गरिएको छ।
• विश्व धरोहर समिति बैठक
  जुलाई २०२४ मा दिल्लीको भारत मण्डपममा आयोजित विश्व धरोहर समितिको ४६औं सत्रको अवसरमा अतिथिहरूलाई भारतको सांस्कृतिक विविधता, सभ्यता र पर्यटनको प्रदर्शनी प्रस्तुत गरिएको थियो।

पर्यटन मन्त्रालयले नयाँ योजनाहरू, पूर्वाधार विकास र प्रचार अभियानहरू मार्फत भारतलाई विश्वकै प्रमुख पर्यटन गन्तव्यको रूपमा स्थापित गर्न महत्वपूर्ण योगदान दिएको छ।

भारत प्रदर्शनी- विश्व सम्पदा समिति बैठक

भारतका उपराष्ट्रपतिले २०२४ सेप्टेम्बर २७ मा नयाँ दिल्लीमा पर्यटन मन्त्रालयद्वारा आयोजित विश्व पर्यटन दिवस समारोहमा सहभागी भए। यस वर्षको विश्व पर्यटन दिवसको विषय 'पर्यटन र शान्ति' थियो। यस कार्यक्रममा केन्द्रीय नागरिक उड्डयन मन्त्री, केन्द्रीय पर्यटन तथा संस्कृति मन्त्री, पर्यटन, पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक ग्यास राज्यमन्त्री, भारतका विभिन्न विदेशी मिसनका राजदूतहरू, भारत सरकारका विभिन्न मन्त्रालय तथा विभागका वरिष्ठ अधिकारीहरू, राज्य/केन्द्र शासित प्रदेश सरकारहरू, यात्रा व्यापार तथा आतिथ्य उद्योगका अधिकारीहरू पनि सहभागी भए।

अतुल्य भारत सामग्री हबलाई विश्वभरका यात्रा र पर्यटन उद्योगलाई उच्च गुणस्तरका तस्वीरहरू, भिडियोहरू र अन्य जानकारीसम्म पहुँच प्रदान गर्नका लागि शुरु गरिएको थियो, जसको आवश्यकता उनीहरूले अतुल्य भारतलाई प्रवर्द्धन गर्न गर्न सक्छन्।

उत्तरपूर्वी क्षेत्रको पर्यटन प्रदर्शन

पर्यटन मन्त्रालय भारतका उत्तरपूर्वी राज्यहरूको पर्यटन क्षमतालाई प्रदर्शन गर्न उत्तरपूर्वी क्षेत्रमा अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन मार्ट (आईटीएम) आयोजना गर्दैछ। १२औं अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन मार्ट (आईटीएम) २०२४ नोभेम्बर २६ देखि २९ सम्म काजीरंगा, असममा आयोजना गरिएको थियो।

१२औं आईटीएम, काजीरंगा, २०२४

पर्यटन मन्त्रालयले भारतका पर्यटन स्थलहरू र उत्पादनहरूलाई प्रदर्शन गर्न विदेशी बजारहरूमा आयोजित यात्रा मेला/प्रदर्शनहरूमा भाग लिन्छ। यस वर्ष, पर्यटन मन्त्रालयले आईटीबी बर्लिन, एमआईटीटी मस्को, फितूर म्याड्रिड, एटीएम दुबई, आईएमईएक्स फ्र्याङ्कफर्ट, पीएटीए ट्राभल मार्ट, जापान टुरिज्म एक्सपो, आईएफटीएम टप रेसा, डब्ल्यूटीएम लण्डन लगायतका धेरै अन्तर्राष्ट्रिय प्रदर्शनीहरूमा सहभागी भयो।

फितूरमा भारत मण्डप

पर्यटनसम्बन्धी तथ्यांकहरू

• सन् २०२३ मा भारतमा अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटक आगमन (आईटीए) १८.८९ मिलियन थियो।
• सन् २०२३ मा भारतमा विदेशी पर्यटक आगमन (एफटीए) ९.५२ मिलियन थियो।
• सन् २०२३ मा पर्यटनमार्फत विदेशी मुद्रा आय (एफईई) २,३१९२७ करोड रुपियाँ थियो।
• सन् २०२३ मा भारतमा घरेलु पर्यटकहरूको संख्या (डीटीवी) २५०९ मिलियन थियो।

बैठक र सम्मेलनहरू

पर्यटन मन्त्रालयले विकसित भारत@२०४७ को लागि पर्यटन क्षेत्रका लागि अवधारणाको परिकल्पना र विचारविमर्श गर्न २०२४ अगस्ट २२ देखि सेप्टेम्बर ९ सम्म चण्डीगढ, गोवा, शिलङ र बैङ्लोरमा चार क्षेत्रीय राज्य/केन्द्र शासित प्रदेश पर्यटन मन्त्रीहरूको सम्मेलन आयोजना गर्‍यो।

दक्षिणी राज्य/केन्द्र शासित प्रदेश पर्यटन मन्त्री सम्मेलन

दिगो विकास

पर्यटन मन्त्रालयले 'सर्वश्रेष्ठ पर्यटन गाउँ प्रतियोगिता २०२४' को दोस्रो संस्करण शुरु गरेको छ, जसको उद्देश्य ती गाउँहरूको पहिचान गर्नु हो, जो उत्कृष्ट पर्यटन गन्तव्यको उदाहरण हुन्। यो प्रतियोगिता राज्यहरू, उद्योग र अन्य पर्यटन सरोकारवालाहरूको साझेदारीमा आयोजना गरिएको थियो।

कौशल विकास

पर्यटन मन्त्रालयले २०२४ सेप्टेम्बर २७ मा विश्व पर्यटन दिवसको अवसरमा 'पर्यटन मित्र र पर्यटन दिदी' नामक राष्ट्रिय जिम्मेवार पर्यटन पहल शुरु गर्‍यो, जसले पर्यटनलाई सामाजिक समावेश, रोजगारी र आर्थिक प्रगतिका माध्यमका रूपमा सशक्त बनाउने उद्देश्य राखेको छ। पर्यटन मन्त्रालयले ८ प्रमुख आतिथ्य श्रृङ्खलाहरू र २१ होटल व्यवस्थापन संस्थानहरू बीच सम्झौता ज्ञापन (एमओयू) मा हस्ताक्षर गराएको थियो। यस साझेदारीको उद्देश्य विद्यार्थीहरूलाई उद्योगका उत्कृष्ट अभ्यासहरूबारे परिचित गराउनु, उनीहरूको रोजगार क्षमता बढाउनु र भारत आउने पर्यटकहरूलाई उच्च गुणस्तरका सेवाहरू सुनिश्चित गर्नु हो।

व्यवसाय गर्न सहजता

पर्यटन मन्त्रालयले पर्यटन र आतिथ्य क्षेत्रका लागि 'उद्योगको दर्जा' प्रदान गर्ने र कार्यान्वयनमा सहयोग पुर्‍याउने राज्य/केन्द्र शासित प्रदेशहरूलाई चरण-दर-चरण मार्गदर्शन दिने एउटा पुस्तिका सार्वजनिक गरेको छ, जसको उद्देश्य यस क्षेत्रमा थप लगानी आकर्षित गर्नु र रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्नु हो। -पीआईबी